26) स्पर्धा परीक्षेच्या (UPSC, MPSC) A to Z तयारीसाठी लेखमाला....

विषयांचे ओळखपत्र...(लेख क्र . २६)

 

 

यूपीएससी परीक्षेत देशात दुसऱ्या आलेल्या तरुणीचा मल्याळम साहित्य हा वैकल्पिक विषय होता. मागील वर्षी तर देशातील पहिल्या चौघांपैकी तिघांचा मल्याळम साहित्य हा विषय होता. महाराष्ट्रातून ४२२वी रँक मिळवणारा रहुल कार्डिले याने मराठी साहित्यात ५००पैकी ३५५ गुण मिळवले होते. साहित्य विषय घेऊन असे यश मिळवणाऱ्यांची मोठी परंपरा आहे. भूषण गगराने, अजित जोशी, रवींद्र शितवे, क्षिप्रा आंग्रे, कौस्तुभ दिवेगावकर अशा अनेकांनी हा विषय घेऊन मोठे यश मिळवले आहे. या विषयांमुळे सनदी सेवा आपल्या आवाक्यात आहे, असे ग्रामीण विद्यार्थ्यांना वाटू लागले. हा विषय घेऊन यश मिळवणाऱ्यांमध्ये सर्व प्रकारचे पदवीधर आहेत. मराठी वाङ्मय विषयातून बीए, एमएसाठी अभ्यास करणे आणि त्या अभ्यासाचा उपयोग यूपीएससी परीक्षेसाठी करणे यात गुणात्मक फरक आहे. या विषयाचा आवाका मोठा असतो आणि अभ्यासासाठी वेळ मर्यादित असतो. त्यामुळे स्पर्धात्मक, व्यवसायिक दृष्टिकोन घेऊन अभ्यास करावा लागतो. मराठी वाङ्मय पेपर-१ हा भाषा, व्याकरण, बोली, लोकसाहित्य, समीक्षा, व्यवहार यांचा विचार करतो. हा भाग नेमकी बांधणी, मांडणी, पाठांतराचा वापर करून सादर करता येतो. पेपर-२मध्ये १९ साहित्यकृती अभ्यासाला आहेत. उदा. नारायण थोरवे यांचा 'जाहीरनामा', गौरी देशपांडे यांचे 'एक एक पान गळावया' इत्यादी. यात कथा, कादंबऱ्या, कविता असे विविध वाङ्मय प्रकार हाताळावे लागतात. दोन ते तीन कलाकृतींना जोडून प्रश्न विचारले जातात. त्यामुळे कोणतीही कलाकृती टाळता येत नाही. मराठी वाङ्मय हा विषय खूप लोकप्रिय असला तरी याचा अर्थ असा नाही की, तो डोळे झाकून सर्वांनी घ्यावा. पहिली अट म्हणजे या विषयाची आवड असावी व थोडे तरी वाचन आधीच केले असेल तर चांगले. दहावीपर्यंत तरी मराठी माध्यमात शिक्षण झालेले असावे. पुढची महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे योग्य मार्गदर्शन घेतले पाहिजे व ते मिळायलाही हवे. कारण हा विषय एकट्याने अभ्यास करून होईल, असे अजिबात नाही. अभ्यासगट असेल तर चर्चेने विषय लवकर उमगतो. साहित्य विषयामध्ये मुलांमध्ये मोठे चढउतार दिसून येतात. त्यामुळे तीही बाब विषय घेताना ध्यानात ठेवली पाहिजे.

राज्यशास्त्र व आंतरराष्ट्रीय संबंधयंदा १६वी रँक मिळवणाऱ्या विद्यार्थिनीचा विषय राज्यशास्त्र व आंतरराष्ट्रीय संबंध हा होता. महाराष्ट्रातून या वर्षी पहिल्या आलेल्या अबोली नरवणे हिचाही हाच विषय होता. वैकल्पिक विषयांपैकी एक लोकप्रिय विषय म्हणजे राज्यशास्त्र. हा विषय कोणताही पदवीधर निवडू शकतो. याचा सामान्य अध्यायन, निबंध व मुलाखत अशा सर्व स्तरांवर फायदा होतो. पूर्वपरीक्षा व मुख्य परीक्षा अशा दोन्ही ठिकाणी या विषयाद्वारे पाय रोवले आहेत. त्यामुळे सामान्य अधायनाचा पाया पक्का होतो. हा विषय समकालीन (complementary) आहे. तेव्हा वृत्तपत्रे, मासिकांचे वाचन अनिवार्य ठरते. आंतरराष्ट्रीय संबंध तर क्षणाक्षणाला बदलत असतात. या अभ्यासाच्या निमित्ताने चालू घडामोडी आपोआपच समजतात. पहिल्या पेपरमध्ये राजकीय संबंध, न्याय, समानता, हक्क, लोकशाही, सत्ता या संकल्पना विविध राजकीय विचारसरणी, भारतीय राष्ट्रवाद, राज्यघटनेची निर्मिती व वैशिष्ट्ये व संघराज्याची रचना, नियोजन, पक्षपद्धती व सामाजिक चळवळी यांचा समावेश होतो. पेपर-२मध्ये जागतिकीकरण, आंतरराष्ट्रीय राजकारणाचे बदलते स्वरूप, संयुक्त राष्ट्र संघ, असंलग्न राष्ट्रांचे चळवळ, मानवी अधिकार आदींचा समावेश होतो.

परीक्षेपर्यंत अभ्याससिद्धांताद्वारे (थीअरी व उपाययोजना) राज्यशास्त्र व आंतरराष्ट्रीय संबंध या विषयाचा अभ्यास करावा लागतो. हा विषय तसा डिमांडिंग आहे. भारताची राज्यव्यवस्था व तिच्यातील सिद्धांत व वास्तवातील फरक जणून घेऊन त्याचे विश्लेषण करणे आवश्यक असते. एकदा एखाद्या गोष्टीकडे संविधानिक पद्धतीने बघायची दृष्टी विकसित झाली की, मग या विषयाचा सूर गवसला, असे म्हणता येईल. हा विषय सातत्याने यशोशिखरावर आहे. तरीही काही पेच आहेतच. एक तर या विषयाचा अभ्यासक्रम व आवाका खूप मोठा आहे. एवढा मोठा विषय सर्वांनाच झेपतो, असे नाही. त्यासाठी वाचन खूप करावे लागते व चालू घडामोडी सातत्याने अपडेट कराव्या लागतात. विविध वेबसाइट व मासिके यांच्या सहाय्याने हा विषय शेवटच्या दिवसापर्यंत अभ्यासावा लागतो. असा हा विषय काहींना सोपा तर काहींना जड जाऊ शकतो.

मानव वंशशास्त्रमाणसाचा जैविक, सामाजिक, सांस्कृतिक इतिहास म्हणजे मानव वंशशास्त्र असे आपण म्हणू शकतो. हा तसा अलीकडच्या काळात उदयाला आलेला विषय आहे. परदेशात यावर जितके काम झाले आहे, तितके भारतात झाले नाही. त्यामुळे हा अभ्यासक्रम संक्षिप्त स्वरूपाचा आहे. इथे मानवशास्त्रीय दृष्टिकोन व आजुबाजूच्या केसस्टडीचा मेळ घालून अभ्यासाला सामोरे जावे लागते.

पेपर-१मध्ये सामाजिक, सांस्कृतिक मानव वंशशास्त्र आहे. तर, पेपर दोनमध्ये भारतीय मानव वंशशास्त्र अभ्यासाला आहे. फिजिकल अन्त्रेपोलोजिस्ट हा भाग तथ्यात्मक स्कोअरिंग मानला जातो. आकृत्या, तक्ते, विषयाचे वैज्ञानिक स्वरूप जपता येते. हा विषय सामान्यतः विज्ञान विषयांच्या पदवीधरांमध्ये लोकप्रिय आहे. या विषयाचे अभ्याससाहित्य इंग्रजीत असून, मराठीत तुलनेने कमी उपलब्ध आहे.

 

 

- भूषण देशमुख

(लेखक मुंबईच्या राज्य प्रशासकीय व्यवसाय मार्गदर्शन संस्थेमध्ये प्राध्यापक आहेत.)

सौजन्य …………. महाराष्ट्र टाईम्स Maharashtra Times

                        ............पुढच्या भागातः- नवा इतिहास पुन्हा घडवू