विषयाच्या निवडीचे इंद्रजाल...(लेख क्र . २४)
वैकल्पिक विषयाची निवड करणे निर्णायक ठरू शकते. कारण त्या गुणांवर रँक खाली वर होताना दिसतात. मागे एकदा नागराज हा उमेदवार यूपीएससी परीक्षेत भारतात पहिला आला. चौथ्या प्रयत्नात त्याला हे यश मिळाले. आधीच्या तीन प्रयत्नात त्याला साधे मुलाखतीचे आमंत्रण नव्हते. त्याला विचारण्यात आले की हे कसे काय? तो म्हणाला की त्याला योग्य वैकल्पिक विषय सापडत नव्हता, आता सापडला.
वैकल्पिक विषय निवडताना सगळीकडून सल्ले येऊ लागतात. हा विषय घे, एकदम छोटा अभ्यासक्रम आहे. हे छोट्या अभ्यासक्रमाचे खूळ तर मोठ्या प्रमाणात पसरले आहे. मूळात कोणताही अभ्यासक्रम फूटपट्टीने मोजून मोठा /छोटा ठरवणे हा तर शुद्ध वेडेपणा आहे. छोटे अभ्यासक्रम असणारे विषय प्रत्यक्ष परीक्षेत मोठे विशाल रूप धारण करू शकतात. उलट मोठे अभ्यासक्रम असणारे विषय त्यांची चौकट आधीच मर्यादित केली असल्याने त्या चौकटीबाहेर सहसा जात नाहीत. जर छोटा अभ्यासक्रम असणारा विषय घेऊन पद मिळत असते तर सर्वांनी तेच विषय घेतले असते. आधीच्या उमेदवारांना हे तथाकथित गुपित माहीत नव्हते की काय?
एखादा वैकल्पिक विषय घ्यायची साथ आली की सगळेच तो विषय घेत सुटतात. तशी आपल्याकडे मागे मराठी साहित्य विषयाची लाट आली होती. अगदी अमराठी मुलेही मराठी साहित्य घेत. तर असे गर्दीच्या मागे धावून उपयोग नाही. आपण घेत असलेला विषय आपल्याला रुचला, पटला व मागे मांडलेल्या निकषांवर जास्तीत जास्त उतरला तर घेणे बरे.
निवडीवर शिक्कामोर्तब
वैकल्पिक विषय निवडताना कोणत्याही विषयाबद्दल पूर्वग्रह बाळगायची गरज नाही. जर यशस्वी उमेदवार बघितले तर वेगवेगळ्या विषयातून यश मिळवतात, असे दिसते. तेव्हा सर्वप्रथम चार ते पाच विषयांचे शॉर्ट लिस्टिंग करायचे. मग त्या विषयांच्या मागच्या प्रश्नपत्रिका, अभ्यासक्रम काळजीपूर्वक चाळायचा. त्या विषयाची यशाची टक्केवारी बघायची, तज्ज्ञांशी त्या विषयाच्या फायद्या-तोट्याबद्दल चर्चा करायची व मग निर्णय पक्का करायचा. एकदा विषय पक्का केला की मग ठाम रहायचे. मग कोणी काहीही सांगो. डळमळायचे नाही. दुसऱ्यांचे विषय कितीही चांगले वाटले तरी आपण आपल्या विषयांशी एकनिष्ठ राहिलेले बरे.
धरसोडपणा नको
कोणताही विषय तुम्ही वैकल्पिक म्हणून घेतला की सुरुवातीला तो छान वाटतो. आपल्याला जमतंय व जमेल असे वाटू लागते. पण खोलात जायला लागल्यावर संकल्पना, सिद्धांत यांचे घनदाट जंगल लागते. अनेक वैकल्पिक विषयांचा पहिला पेपर हा विचारवंत, अमूर्त कल्पना, सिद्धांत यांनी व्यापलेला आहे. हे जंगल बघून काही जण घाबरतात व घाईघाईने विषय बदलतात. पण लक्षात घ्या, तुम्ही कोणताही विषय वैकल्पिक म्हणून घेतलात तरी हा टप्पा येणारच. त्याचा सामना करण्यातच शौर्य आहे, पळून जाण्यात नाही. विषयांची सारखी धरसोड केल्याने विषयाबद्दल अंत:दृष्टी (insight) व पकड या गोष्टी निर्माण होणे कठीण होत जाते. तेव्हा क्षुल्लक कारणांनी धरसोडपणा करणे चुकीचे ठरेल.
लवचिकताही हवी
वरील चर्चा बरोबर असली तरी एखाद्या विषयावर आंधळी भक्ती ठेवणेही बरोबर नाही. एखादा विषय परीक्षेत गुण देत नसेल किंवा परीक्षेत देतो आहे, पण उमेदवाराला त्यात गुण पडत नाही आहेत अशी स्थिति असेल, तर वेळीच दुसरा एखादा विषय घेणे योग्य ठरते. ही लवचिकताही आवश्यक आहे. विषयाबरोबर मी संपेन पण विषय सोडणार नाही, अशी हाराकिरी करायची काही गरज नाही. योग्यवेळी विषय बदलून यशाला गवसणी घालणारे अनेक जण माझ्या डोळ्यापुढे आहेत.
पूर्वी मुख्य परीक्षेच्यावेळी वैकल्पिक विषय आयोगाला सांगावा लागे. आता पूर्व परीक्षेचा फॉर्म भरतानाच मुख्य परीक्षेतील वैकल्पिक विषय निवडावा लागतो व नंतर बदलता येत नाही. परीक्षेचे माध्यमही तेव्हाच निवडावे लागते व नंतर बदलता येत नाही. अर्थात पुढच्या वर्षीच्या प्रयत्नाच्या वेळी बदल करता येतात.
काही वैकल्पिक विषय असे आहेत की जे तुम्ही मराठी माध्यम घेतले तरी इंग्रजीतच लिहावे लागतात. उदाहरणार्थ गणित, सांख्यिकी इत्यादी.
अभ्यास तयार ठेवा
वैकल्पिक विषय जर आधीच ठरला असेल तर त्याचा अभ्यास अग्रक्रमाने संपवलेला बरा. कारण हा वैकल्पिक विषयांचा अभ्यासक्रम तुलनेने स्थिर असतो व त्यात चालू घडामोडींचा अंतर्भाव कमी असतो. अभ्यास करताना विषयाला वर्तमानाशी जोडून बघायची सवय आवर्जून जोपासली पाहिजे.
वैकल्पिक विषयाचा अभ्यास नोट्ससकट तयार असेल तर मुख्य परीक्षेला सामोरे जाण्याचा आत्मविश्वास वाढतो. कारण शेवटच्या क्षणी त्या अभ्यासाचे शिवधनुष्य पेलवत नाही. अभ्यास करताना आपण मागे चर्चिलेले वाचन, नोटस, उजळणी व सराव हे सर्व टप्पे पार पाडणे, आपल्याला पडणाऱ्या गुणांची इतरांच्या गुणांशी तुलना करून पाहणे आवश्यक आहे.
भरपूर लिहिले पाहिजे, तेही न कंटाळता. दोन वर्षापूर्वीची विद्यार्थिनी मृण्मयी जोशीचे उदाहरण सांगण्यासारखे आहे. ती इतके पेपर लिहून देई. खास तिच्यासाठी मला नवनवीन पेपर सेट करावे लागले. पेपर तपासून लाल रिफीलची पेनं संपली. या तिच्या सगळ्या कष्टाचे चीज म्हणजे तिने प्रामुख्याने मुख्य परीक्षेतील गुणांच्या जोरावर ९८वी रँक मिळवीत आयएएस हे पद प्राप्त केले. असे हे विषयाच्या निवडीचे इंद्रजाल कितीही मायावी वाटले, तरी नक्कीच भेदता येईल.
(लेखक मुंबईच्या राज्य प्रशासकीय व्यवसाय मार्गदर्शन संस्थेमध्ये प्राध्यापक आहेत.)
सौजन्य …………. महाराष्ट्र टाईम्स Maharashtra Times
No comments:
Post a Comment