विषय निवडण्याचे निकष...(लेख क्र . २३)
एखाद्या विषयाचा कमी वेळात सखोल अभ्यास करायचा असेल तर विषयाची थोडी तरी गोडी पाहिजे. गोडी असेल तर वाचायला, नोट्स काढायला, चर्चा करायला कंटाळा येत नाही. पण जर गोडी नसेल तर अभ्यास वरवरचा राहतो व त्याला आवश्यक ती खोली प्राप्त होत नाही व ही बाब ऐन परीक्षेत आयोग उघडी पाडतोच. तेव्हा आपली बौद्धिक क्षमता व कल (aptitude), मागच्या प्रश्नपत्रिकांचे निरीक्षण याद्वारे आपल्याला काय चांगले जमते आहे, हे तपासायला हवे.
आवड हा मुद्दा फार ताणता येणार नाही. जो विषय घेणार आहात त्यात पराकोटीची आवड पाहिजे, असे काही नाही. जुजबी आवड असेल तर उरलेली आवड निर्माण करून काम भागवता येते. निवडीसाठी इतरही घटक विचारात घ्यावे लागतात.
पदवीचा विषय
पदवीचा व त्याला जवळचा विषय (जसे BHMS केले असेल तर मेडिकल सायन्स) हाही निकष महत्त्वाचा आहे. मूळात तुमचा पदवीचा विषय आवडीचा असेल व तुम्ही शिकलेला अभ्यासक्रम आयोगाने दिलेल्या अभ्यासक्रमाच्या समकक्ष असेल (तसा तो बऱ्याच वेळा नसतो) तर पदवी वा पदव्युत्तर शिक्षणाचा विषय घेणे योग्य ठरते. आधीच त्या विषयाचा तीन/चार वर्षे अभ्यास केलेला असतो. निदान अर्धातरी अभ्यासक्रम ओळखीचा असतो. मुलाखतीच्या वेळीही विषयाची समज दाखवून छाप पाडता येते. या सर्व जमेच्या बाबी. खर्चाच्या बाजूला मुळात आपल्याकडे पदवीकडे वळताना स्वत:च्या डोक्याने नव्हे तर इतरांच्या सल्ल्याने शाखा निवडलेल्या असतात. त्यामुळे पदवीच्या विषयाची आवड असतेच, असे नाही. शिवाय तुमचा विषय सामान्य अध्ययनात किती फायदा करून देतो, हेही बघावे लागते. तेही गणित प्रत्येक वेळी जुळतेच असे नाही.
सामान्य अध्ययनात फायदा
हा एक महत्त्वाचा निकष आहे. ही अत्यंत स्पर्धात्मक परीक्षा आहे. इथे एकेका गुणाने रँक वरखाली होते. तेव्हा कमी वेळात, कमी श्रमात जास्त गुण मिळत असतील तर कोणाला नको असणार? ही गोष्ट ध्यानात घेऊन उमेदवार जे वैकल्पिक विषय पूर्व व मुख्य परीक्षेच्या सामान्य अध्ययनाच्या अभ्यासाला पूरक ठरतात त्यांच्याकडे वळतात. उदा. इतिहास, राज्यशास्त्र, लोकप्रशासन, अर्थशास्त्र आदी. या विषयांनी सामान्य अध्ययनातला मोठा भाग व्यापला आहे. त्यामुळे यांच्यापैकी एक वैकल्पिक विषय म्हणून निवडला असेल तर तेवढा अभ्यास वाचतो व तरीही सखोल उत्तरांमुळे गुण वाढतात. या विषयांमध्ये मुद्देसूद मोठी उत्तरे लिहायची असल्याने व हेच विषय चर्चात्मक असल्याने त्यांचा निबंध लेखनातही फायदा होतो. तोट्याची बाब म्हणजे हे विषय खूप मोठ्या प्रमाणावर उमेदवार निवडत असल्याने स्पर्धा अतोनात वाढते. परीक्षक अगदी मोजून मापून गुण देतात.
स्पर्धा परीक्षा साहित्य
एखादा विषय वैकल्पिक विषय म्हणून निवडताना हाही घटक विचारात घ्यावा लागतो. विद्यापीठीय स्वरूपाचे अभ्यास साहित्य सर्वच विषयांचे उपलब्ध आहे. पण स्पर्धा परीक्षांच्या अभ्यासक्रमानुसार निर्माण केलेले अभ्यास साहित्य अजूनही सर्व विषयांसाठी उपलब्ध नाही. त्यातही तुमचे माध्यम इंग्रजी असेल तर जास्त उपलब्धता आहे, मराठी माध्यमात ती त्याहून कमी आहे. त्यामुळे स्पर्धा परीक्षांच्या गरजेनुसार अभ्यास साहित्य उपलब्ध आहे की नाही, याचा विषय निवडण्यापूर्वी आवर्जून आढावा घेणे आवश्यक आहे. तसे ते नसेल तर अभ्यासाचा बराच वेळ साहित्य आपल्या गरजांनुसार बदलून घेण्यात खर्च पडतो. यातून उमेदवाराची यशाची शक्यता कमी आणि प्रकाशक बनण्याची शक्यता वाढते.
मार्गदर्शनाची सोय
एखादा विषय एकलव्यासारखा स्वत: शिकणे नक्कीच शक्य आहे. पण त्यात वेळ खूप जातो व एकाक्षणी अभ्यासाऐवजी उमेदवार संशोधन करायला लागण्याची शक्यता निर्माण होते. अजून एक अडचण म्हणजे चाचण्या लिहिल्या तर त्या तपासून त्यावर मत देणाऱ्यांची गरज असते. कारण त्याशिवाय आपली उत्तरे योग्य दिशेने जात आहेत की नाहीत, हे कळत नाही. या सर्व बाबींचा विचार करता मार्गदर्शनाची गरज पडते. तुम्ही जो विषय घेणार त्याविषयी संबंधित मार्गदर्शक (रिसोर्स पर्सन) उपलब्ध आहे की नाही, हे बघावे लागते. पुन्हा मार्गदर्शक नुसता असून चालत नाही, त्याने तुम्हाला शेवटपर्यंत मदत करण्याचे मान्य केले पाहिजे. काही विषय तर (जर साहित्य विषय) मार्गदर्शनाशिवाय करणे किचकट ठरू शकते. मार्गदर्शक एखादा मुद्दा पाच मिनिटात समजावून सांगू शकेल, तो मुद्दा स्वत: शोधण्यात उमेदवाराचा पूर्ण दिवस जाऊ शकतो. सगळ्याच विषयांचे मार्गदर्शन सहज उपलब्ध होत नाही, हे खरे आहे. पण मार्गदर्शक असावा व तोही शक्यतो स्पर्धा परीक्षेच्या क्षेत्रातील, हे नक्की.
अभ्यासगटाची उपलब्धी
तुम्ही जो वैकल्पिक विषय घेत आहात त्या विषयाचा एखादा अभ्यासगट उपलब्ध आहे की नाही, हाही एक निकष असू शकतो. काहींना एकट्याने अभ्यास करायचा कंटाळा असतो. ग्रुप असेल तर खेळीमेळीत व स्पर्धेच्या भावनेने अभ्यास होऊन जातो. सगळ्याच विषयांचे असे ग्रुप मिळत नाहीत. मानव्यविद्या विषयांचे ग्रुप लवकर मिळतात. अर्थात ग्रुप नसेल विषय घ्यायचाच नाही, असे काही नाही. फेसबुकवर तर सर्वच विषयांचे ग्रुप उपलब्ध आहेत.
यशाची टक्केवारी
तुम्ही जो वैकल्पिक विषय घेणार तो उमेदवारांना सातत्याने आणि उज्वल यश देतो आहे की नाही, हेही बघावे लागते. शेवटी विषय हे साधन आहे व पद्प्राप्ती हे साध्य. त्यामुळे एखादा विषय कितीही आवडला, ग्रुप असला, मार्गदर्शन असले पण तो विषय यश देत नसेल तर त्याचा नाद सोडलेला बरा. काही विषयांचे गुण सारखे वरखाली होतात. एखाद्या वर्षी गुणांचा पाऊस, त्या विषयाचे एकदम आय. ए. एस. /आय. पी. एस. मध्ये, तर एखाद्या वर्षी गुणांचा दुष्काळ, त्या विषयांच्या मुलांना मुलाखतीचे आमंत्रणही येत नाही, अशावेळी गुण सातत्याने देतो आहे, तो विषय घेणे परवडते.
(लेखक मुंबईच्या राज्य प्रशासकीय व्यवसाय मार्गदर्शन संस्थेमध्ये प्राध्यापक आहेत.)
सौजन्य …………. महाराष्ट्र टाईम्स Maharashtra Times
No comments:
Post a Comment