यूपीएससी निकालाची ‘केस स्टडी’...(लेख क्र . १६)
निकालाचे घोषणापत्र
यंदा एका वर्षातच यूपीएससीची परीक्षा व निकाल प्रक्रिया पूर्ण झाली. अलीकडेच पुढील पूर्व परीक्षेच्या आधी अंतिम निकाल लावला जातो. जर पूर्व परीक्षेच्या आत अंतिम निकाल लागला नाही, तर उमेदवारांना पुढच्या परीक्षेला जायचे की नाही, हे कळणार नाही किंवा पूर्वपरीक्षेची तयारीही योग्यप्रकारे करता येणार नाही. आयोगाने आपले काम अधिकाधिक पद्धतशीर करत आणले आहे, असे दिसते. कारण २९ जूनला मुलाखती संपल्या व ४ जुलैला लगेच अंतिम निकाल घोषित केला. इतक्या कमी दिवसांत यापूर्वी कधीही निकाल लागला नव्हता. पूर्वी उमेदवार निकाल कधी येईल या उत्सुकतेने आयोगाची वेबसाइट उघडून बसायचे. पाच-पाच मिनिटांनी निकाल लागला का हे तपासत. कारण पूर्वी आयोग कधीही निकाल जाहीर करत असे. एकदा तर मध्यरात्री निकाल लागला होता. यावेळी मात्र आयोगाने निकालाची तारीख आदल्या दिवशी जाहीर केली व शनिवारी दुपारी एक वाजता तो अयोगाच्या वेबसाइटवर (www.upsc.gov.in) जाहीर झाला. या तत्परतेसाठी आयोग प्रशंसेस प्राप्त आहे.
जागावाटप
आता आपण पदांची वाटणी कशी आहे बघू या. पदांचा आकडा गेल्या काही वर्षांत वाढत चालला आहे. त्यापैकी ज्यांना अखिल भारतीय सेवा म्हणतात म्हणजे प्रशासकीय सेवा, परराष्ट्र सेवा व पोलिस सेवेची पदे पुढीलप्रमाणे. आयएएस - १८०, आयएफएस - ३२, आयपीएस - १५०. त्यानंतर केंद्रीय सेवा येतात. त्यात दोन प्रकार आहे. गट 'अ' आणि गट 'ब'. यातील गट 'अ' या प्रकारच्या सेवांमधील पदांची संख्या वाढती आहे. यावर्षी ती तब्बल ७१० होती. तर 'ब' गटाची २९२ पदे होती. त्यातील मोठा वाटा भारतीय महसूल सेवेचा (आयआरएस) आहे. भारत सधन होत असतानाच सरकारचा करमहसूल वाढत चालला आहे व त्याचबरोबर करसंकलनासाठीची व्यवस्था व्यापक होत चालली आहे.
६९ जणांचे निकाल राखून ठेवले आहेत. त्याचे सर्वात मोठे कारण म्हणजे कोणते ना कोणते प्रमाणपत्र राहून गेलेले असते किंवा प्रमाणपत्रांमध्ये त्रुटी असतात. आरक्षणासंबंधी जे प्रमाणपत्र लागते, जातीचे किंवा इतर वर्गांच्या बाबतीत नॉन क्रिमीलेयरच्या प्रमाणपत्रांमध्ये या समस्या निर्माण होतात. केंद्राचे प्रमाणपत्र वेगळे असते व राज्यांचे वेगळे. यूपीएसीच्या परिक्षांसाठी केंद्राची प्रमाणपत्रे लागतात. हे बऱ्याच उमेदवारांना माहीत नसते आणि त्यामुळे कधीकधी ती प्रमाणपत्रे सादर करेपर्यंत निकाल राखून ठेवला जातो.
निकालाचे विश्लेषण
नुकताच लागलेला निकाल हा आपल्याला खूप काही शिकवतो. पहिले म्हणजे मुलींमध्ये जे यशप्राप्तीचे प्रमाण आहे, ते एकूण निकालांत कमी असले तरी वरच्या रँकमध्ये मुलींचे प्रमाण चांगले आहे. मुलींसाठी प्रशासकीय सेवा अत्यंत चांगले करीअर ठरू शकते. ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांनीही चांगले यश मिळवले आहे. त्यातून दिसते की ग्रामीण भागातील मुलांमध्ये गुणवत्तेची कमतरता नाही. त्यांना योग्य मार्गदर्शनाची व सुविधांची जोड मिळाली, तर ते यशापर्यंत पोहोचू शकतात. मराठी माध्यमातून परिक्षा देणाऱ्यांचा विचार करता निकाल चांगला आहे. उदा. श्रीकांत सुसे याने मराठी माध्यमातून पद काढले आहे. जे अपंग आहेत, त्याच्यासाठी पण निकाल चांगला आहे. जी मुलगी अखिल भारतीय स्तरावर पहिली आली आहे, ती अपंग आहे. पद मिळवण्यासाठी तिने मोठा न्यायालयीन लढा दिला. त्यातून तिने स्वतः पद प्राप्त केलेच, पण पुढच्यांचाही मार्ग मोकळा करून दिला. हा निकाल नीट बघितला तर असे दिसेल की सर्वच शाखांच्या पदवीधरांना यश प्राप्त झाले आहे. उदा. अबोली नरवणे हिचा पदवीचा विषय होता, अर्थशास्त्र व तिने राज्यशास्त्र हा वैकल्पिक विषय घेऊन यश संपादन केले. निकालातून हेही दिसते की अगदी सामान्य पार्श्वभूमी असलेल्या मुलांनी देदिप्यमान यश प्राप्त केले आहे. त्यातून या सनदी सेवा परीक्षेतील पारदर्शकता व समान संधी दिसून येते. निकालातून असे दिसेल की महाराष्ट्राला लोकसंख्येच्या प्रमाणात यश प्राप्त झाले आहे. इतकेच नव्हे तर महाराष्ट्राच्या सर्व विभागांतून मुलांनी बाजी मारली आहे.
एकेकाळी आयोगाशी संपर्क साधण्यासाठी उमेदवांना घाईगडबडीने दिल्ली गाठावी लागे. सुदैवाने तो काळ आता मागे पडला आहे. आयोगाने संपर्कासाठी दूरध्वनी क्रमांक दिले आहेत. सकाळी १० ते ५ या वेळेत संपर्क साधून आपल्या समस्या मांडता येतात. संपर्क क्रमांक : ०११-२३३८५२७१/ २३३८११२५/२३०९८५४३.
यंदा एका वर्षातच यूपीएससीची परीक्षा व निकाल प्रक्रिया पूर्ण झाली. अलीकडेच पुढील पूर्व परीक्षेच्या आधी अंतिम निकाल लावला जातो. जर पूर्व परीक्षेच्या आत अंतिम निकाल लागला नाही, तर उमेदवारांना पुढच्या परीक्षेला जायचे की नाही, हे कळणार नाही किंवा पूर्वपरीक्षेची तयारीही योग्यप्रकारे करता येणार नाही. आयोगाने आपले काम अधिकाधिक पद्धतशीर करत आणले आहे, असे दिसते. कारण २९ जूनला मुलाखती संपल्या व ४ जुलैला लगेच अंतिम निकाल घोषित केला. इतक्या कमी दिवसांत यापूर्वी कधीही निकाल लागला नव्हता. पूर्वी उमेदवार निकाल कधी येईल या उत्सुकतेने आयोगाची वेबसाइट उघडून बसायचे. पाच-पाच मिनिटांनी निकाल लागला का हे तपासत. कारण पूर्वी आयोग कधीही निकाल जाहीर करत असे. एकदा तर मध्यरात्री निकाल लागला होता. यावेळी मात्र आयोगाने निकालाची तारीख आदल्या दिवशी जाहीर केली व शनिवारी दुपारी एक वाजता तो अयोगाच्या वेबसाइटवर (www.upsc.gov.in) जाहीर झाला. या तत्परतेसाठी आयोग प्रशंसेस प्राप्त आहे.
जागावाटप
आता आपण पदांची वाटणी कशी आहे बघू या. पदांचा आकडा गेल्या काही वर्षांत वाढत चालला आहे. त्यापैकी ज्यांना अखिल भारतीय सेवा म्हणतात म्हणजे प्रशासकीय सेवा, परराष्ट्र सेवा व पोलिस सेवेची पदे पुढीलप्रमाणे. आयएएस - १८०, आयएफएस - ३२, आयपीएस - १५०. त्यानंतर केंद्रीय सेवा येतात. त्यात दोन प्रकार आहे. गट 'अ' आणि गट 'ब'. यातील गट 'अ' या प्रकारच्या सेवांमधील पदांची संख्या वाढती आहे. यावर्षी ती तब्बल ७१० होती. तर 'ब' गटाची २९२ पदे होती. त्यातील मोठा वाटा भारतीय महसूल सेवेचा (आयआरएस) आहे. भारत सधन होत असतानाच सरकारचा करमहसूल वाढत चालला आहे व त्याचबरोबर करसंकलनासाठीची व्यवस्था व्यापक होत चालली आहे.
६९ जणांचे निकाल राखून ठेवले आहेत. त्याचे सर्वात मोठे कारण म्हणजे कोणते ना कोणते प्रमाणपत्र राहून गेलेले असते किंवा प्रमाणपत्रांमध्ये त्रुटी असतात. आरक्षणासंबंधी जे प्रमाणपत्र लागते, जातीचे किंवा इतर वर्गांच्या बाबतीत नॉन क्रिमीलेयरच्या प्रमाणपत्रांमध्ये या समस्या निर्माण होतात. केंद्राचे प्रमाणपत्र वेगळे असते व राज्यांचे वेगळे. यूपीएसीच्या परिक्षांसाठी केंद्राची प्रमाणपत्रे लागतात. हे बऱ्याच उमेदवारांना माहीत नसते आणि त्यामुळे कधीकधी ती प्रमाणपत्रे सादर करेपर्यंत निकाल राखून ठेवला जातो.
निकालाचे विश्लेषण
नुकताच लागलेला निकाल हा आपल्याला खूप काही शिकवतो. पहिले म्हणजे मुलींमध्ये जे यशप्राप्तीचे प्रमाण आहे, ते एकूण निकालांत कमी असले तरी वरच्या रँकमध्ये मुलींचे प्रमाण चांगले आहे. मुलींसाठी प्रशासकीय सेवा अत्यंत चांगले करीअर ठरू शकते. ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांनीही चांगले यश मिळवले आहे. त्यातून दिसते की ग्रामीण भागातील मुलांमध्ये गुणवत्तेची कमतरता नाही. त्यांना योग्य मार्गदर्शनाची व सुविधांची जोड मिळाली, तर ते यशापर्यंत पोहोचू शकतात. मराठी माध्यमातून परिक्षा देणाऱ्यांचा विचार करता निकाल चांगला आहे. उदा. श्रीकांत सुसे याने मराठी माध्यमातून पद काढले आहे. जे अपंग आहेत, त्याच्यासाठी पण निकाल चांगला आहे. जी मुलगी अखिल भारतीय स्तरावर पहिली आली आहे, ती अपंग आहे. पद मिळवण्यासाठी तिने मोठा न्यायालयीन लढा दिला. त्यातून तिने स्वतः पद प्राप्त केलेच, पण पुढच्यांचाही मार्ग मोकळा करून दिला. हा निकाल नीट बघितला तर असे दिसेल की सर्वच शाखांच्या पदवीधरांना यश प्राप्त झाले आहे. उदा. अबोली नरवणे हिचा पदवीचा विषय होता, अर्थशास्त्र व तिने राज्यशास्त्र हा वैकल्पिक विषय घेऊन यश संपादन केले. निकालातून हेही दिसते की अगदी सामान्य पार्श्वभूमी असलेल्या मुलांनी देदिप्यमान यश प्राप्त केले आहे. त्यातून या सनदी सेवा परीक्षेतील पारदर्शकता व समान संधी दिसून येते. निकालातून असे दिसेल की महाराष्ट्राला लोकसंख्येच्या प्रमाणात यश प्राप्त झाले आहे. इतकेच नव्हे तर महाराष्ट्राच्या सर्व विभागांतून मुलांनी बाजी मारली आहे.
एकेकाळी आयोगाशी संपर्क साधण्यासाठी उमेदवांना घाईगडबडीने दिल्ली गाठावी लागे. सुदैवाने तो काळ आता मागे पडला आहे. आयोगाने संपर्कासाठी दूरध्वनी क्रमांक दिले आहेत. सकाळी १० ते ५ या वेळेत संपर्क साधून आपल्या समस्या मांडता येतात. संपर्क क्रमांक : ०११-२३३८५२७१/ २३३८११२५/२३०९८५४३.
- भूषण देशमुख
(लेखक मुंबईच्या राज्य प्रशासकीय व्यवसाय मार्गदर्शन संस्थेमध्ये प्राध्यापक आहेत.)
सौजन्य …………. महाराष्ट्र टाईम्स Maharashtra Times
No comments:
Post a Comment