उजळणीने उजळतील दाही दिशा....( लेख क्र . १५)
ज्ञान म्हणजे एखादी चकचकीत भांडे समजू या. पण आपण ते कपाटात ठेवले की काळवंडते. तेव्हा ते वेळोवेळी घासूनपुसून ठेवावे लागते. तेव्हा कुठे ते लखलखते. ज्ञानाचे तसे आहे, उजळणीनेच ते लखलखते. आपण जेव्हा वाचन करतो तेव्हा ती गोष्ट आपल्याला समजते व कायमची लक्षात राहील असे वाटू शकते. पण काही दिवसांनी स्मरणशक्ती क्षीण होते व त्या गोष्टीचे विविध कंगोरे बोथट होतात. उजळणीमुळे या समस्येवर मात करता येते. उजळणीमुळे एखादी गोष्ट पेपरवर छापावी तसे ज्ञान आपल्या मेंदूवर कोरले जाते. परीक्षेच्या वेळी अक्षरशः आपण कोणत्या पानावर बाण काढून काय लिहिले आहे हे डोळ्यासमोर दिसते (कॉपी करायची तर बातच नाही). याचा चांगलाच फायदा होतो. ऐन परीक्षेत आठवेल की नाही ही भीतीच संपते.
उजळणीचा एक मोठा फायदा म्हणजे आपण अभ्यासात कुठवर मजल मारली आहे व अजून किती पल्ला बाकी आहे याचा आढावा घेणे सोपे जाते. उजळणीमुळे आपण किती अभ्यास केला आहे हे तपशिलासकट लक्षात राहते. त्याचा मोठा फायदा म्हणजे आधीच काय ज्ञान आहे हे माहीत असले की नवीन ज्ञान कोणते हे लक्षात येते. ते बरोबर वेचून नोट्समध्ये जोडून आपण त्या परिपूर्ण करू शकतो. जे उमेदवार याप्रकारे उजळणी करीत नाहीत, त्यांना आपण पुढे जातो आहोत की मागे की एकाच ठिकाणी साचून राहिलो आहोत हे सांगता येत नाही. हा एक प्रकारचा चकवा असतो.
अभ्यासातील चकवा
या चकव्याचे लक्षण म्हणजे असे उमेदवार वर्षभर पूर्णवेळ अभ्यास करूनही तक्रार करतात की अभ्यास संपतोय असे वाटत नाही. उलट असे वाटते की कितीही अभ्यास करा कमीच पडतोय. खरे तर एका वर्षात वाचण्याजोगे सर्वच वाचून झालेले असते. पण ते ज्ञान धरून न ठेवल्याने (नोट्स न काढणे) किंवा नोट्स काढल्या व पण ज्ञानाचे व्यवस्थापन नीट न केल्याने (उजळणी) ते विसरायला होते. असे हे उजळणीचे महात्म्य आहे.
सराव-शेवटचा टप्पा
आता अभ्यासाचे तीन टप्पे पाहिल्यावर शेवटचा व तितकाच महत्त्वाचा टप्पा पाहायला हवा, तो म्हणजे सराव. बरेचसे उमेदवार पहिल्या तीन टप्प्यांतच इतके गुंतून जातात की ते या शेवटच्या टप्प्यापर्यंत पोहोचतच नाहीत. पण हा टप्पा पार पाडल्याशिवाय यश नाही. वेळोवेळी चाचण्या द्यायला हव्यात. त्यात किती गुण मिळतात हे बघायला हवे. त्या गुणांची इतरांच्या गुणांशी तुलना करून बघायला हवी. इथे उमेदवारांची एक नेहमीची पळवाट असते, की अभ्यास तर होऊ द्या, मग चाचण्या देऊच. पण मग ती वेळच कधी येणार नाही.
स्पर्धापरीक्षांचा आवाका पाहता अभ्यास असा कधीच होत नाही. ५० टक्क्यांच्या आसपास गुण पडले की पदप्राप्ती होते. याचा अर्थ अगदी यशस्वी उमेदवारांचाही अर्धाच अभ्यास झालेला असतो. अभ्यास ही एक निरंतर प्रक्रिया आहे. ती निवड झाल्यानंतरही चालू राहते. इथे एका विशिष्ट चौकटीत आपण चर्चा करीत आहोत. एखादा विषय वाचून, टिपण काढून व उजळणी करून झाला की त्याच्यावरचे प्रश्न सोडवून आपण जे करतो आहोत ते गुणांमध्ये प्रतिबिंबित होत आहे की नाही हे बघितले पाहिजे. आणि अभ्यास गुणामध्ये प्रतिबिंबित होत नसेल तर तसे का होत नाही हे शोधले पाहिजे (failure analysis). जो घटक दुर्बळ वाटतोय, त्याचा नव्याने अभ्यास करून चाचणीला सामोरे गेले पाहिजे. हे सर्व अत्यंत व्यावसायिक पद्धतीने करायचे. त्यात भावनिक गुंता आणायचा नाही. चाचणीत कमी गुण मिळाले म्हणून निराश व्हायची किंवा जास्त गुण मिळाले म्हणून हवेत जायची काही गरज नाही. या गोष्टीकडे matter of fact पद्धतीने पाहायचे.
सराव परीक्षेतून आपण किती पाण्यात आहोत हे कळते. 'झाकली मूठ सव्वालाखाची' असे होता कामा नये. 'परीक्षेत मी उस्फूर्तपणे प्रश्न सोडवेन' हा दृष्टिकोन महागात पडू शकतो. भरपूर सराव केल्यावरही उस्फूर्ततेला स्पर्धा परीक्षांमध्ये वाव असतोच. कारण परीक्षेत काय येईल हे काही सांगता येत नाही, तेव्हा शेवटी उस्फूर्तता दाखवावी लागतेच. सरावामुळे वाचतानाच त्यावर प्रश्न कशाप्रकारे विचारला जाऊ शकेल, असा विचार करायची सवय लागते. त्यामुळे विचारप्रक्रियेला चालना मिळून परीक्षेच्या दिशेने अभ्यास होतो.
- भूषण देशमुख
(लेखक मुंबईच्या राज्य प्रशासकीय व्यवसाय मार्गदर्शन संस्थेमध्ये प्राध्यापक आहेत.)
सौजन्य …………. महाराष्ट्र टाईम्स Maharashtra Times
No comments:
Post a Comment